Centralne Warsztaty Samochodowe, czyli w skrócie CWS, powstały tuż po I wojnie światowej, z inicjatywy Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wykorzystano do tego niemieckie warsztaty naprawcze, które wcześniej działały przy ul. Terespolskiej (dzisiejsza Chodakowska) w Warszawie. Na początku CWS zajmowało się głównie naprawą wojskowych pojazdów – samochodów osobowych, ciężarowych, pancernych, a nawet czołgów Renault FT. W szczytowym momencie potrafili zreperować nawet 200 maszyn miesięcznie.
Z czasem jednak nie ograniczali się już tylko do napraw. Już w 1920 roku inżynier Tadeusz Tański stworzył pierwszy polski samochód pancerny – model FT‑B. Kilka lat później, między 1922 a 1924 rokiem, powstał prototyp pierwszego osobowego auta zaprojektowanego od podstaw w Polsce – CWS T‑1. Było to auto wyjątkowe, bo do jego rozebrania wystarczał jeden klucz! Produkcja seryjna ruszyła w 1927 roku, a według różnych źródeł zbudowano od 500 do nawet 800 egzemplarzy w różnych wersjach – od klasycznych osobówek po pick-upy i furgonetki.
W latach 20. zakład rozwijał się bardzo dynamicznie. Oprócz samochodów produkowano tam też nadwozia do ciężarówek i autobusów (na licencji szwajcarskiej firmy Saurer), silniki do agregatów, a także motocykle – m.in. pierwsze modele Sokół, czyli CWS M‑55 i później M‑III. Ten ostatni był może ciężki i kosztowny, ale za to bardzo solidny i świetnie nadawał się do warunków wojskowych. W 1926 roku CWS zatrudniało już ponad 1000 osób i miało własne działy mechaniczne, kuźnię, nadwoziownię, laboratoria i inne pracownie.
W 1928 roku firma przeszła spore zmiany – została częściowo upaństwowiona i połączona z innymi warsztatami wojskowymi. Tak powstały Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż). Produkcję samochodów osobowych zakończono około 1931–1932 roku, ale nazwa CWS przetrwała jeszcze przez kilka lat jako marka motocykli – aż do wybuchu II wojny światowej. PZInż w międzyczasie zaczęły produkować samochody na włoskiej licencji – m.in. popularnego Polskiego Fiata 508.
Mimo że historia CWS nie trwała długo, to ich rola w rozwoju polskiej motoryzacji była ogromna. To właśnie tam zbudowano pierwszy seryjnie produkowany polski samochód osobowy, a motocykle Sokół na długo zapisały się w historii – zwłaszcza jako niezawodny sprzęt w polskim wojsku. CWS to jedna z tych nazw, które zasłużenie zajmują miejsce w dziejach naszej techniki i przemysłu.
Obie fotografie | Narodowe Archiwum Cyfrowe
