Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż) powstały 19 marca 1928 r. z przekształcenia Centralnych Warsztatów Samochodowych (CWS) – powstałych w 1918 r. na potrzeby naprawy sprzętu wojskowego. Celem powołania PZInż było stworzenie koncernu przemysłowo-motoryzacyjnego, zdolnego produkować zarówno pojazdy cywilne, jak i wojskowe dla odradzającej się II Rzeczypospolitej, zgodnie z wizją Eugeniusza Kwiatkowskiego i poparciem Marszałka Piłsudskiego. Od początku działalności nacisk kładziono na rozwój motoryzacji wojskowej i cywilnej, z ambicją posiadania produkcji na licencji i własnych konstrukcji.
W początkowym okresie PZInż dziedziczył po CWS produkcję samochodu CWS T‑1 (1928–1931) i motocykli serii Sokół (600 i 1000), które produkowano aż do wybuchu II wojny światowej. Kluczowym etapem było podpisanie 21 września 1932 r. licencji z włoskim Fiatem na model 508 Balilla. Montaż rozpoczął się jeszcze w 1932 r., a już w 1933–1934 wybudowano w zakładzie przy ul. Terespolskiej (obecnie Chodakowska) nowoczesną Fabrykę Samochodów Osobowych i Półciężarowych, przeznaczoną do produkcji licencyjnych Fiatów
Fiat 508 Balilla był najważniejszym pojazdem cywilnym produkowanym w zakładzie – do września 1939 r. powstało około 10 000 egzemplarzy w różnych wersjach, także wojskowych „łazików”. Oprócz 508 PZInż wytwarzał też Fiata 518 i 524 oraz ciężarówki typu Fiat 618 Grom. Natomiast Ursus w ramach PZInż produkował ciągniki artyleryjskie (C2P, C4P, C7P), a także samochody ciężarowe licencyjne: Polski Fiat 621L (produkowany od 1935 r.) – z modernizacją adaptowaną do polskich warunków drogowych – oraz auta użytkowe serii 703, przygotowywane do produkcji gdy wybuchła wojna..
Równolegle rozwijano prace konstrukcyjne nad rodzimymi modelami: w warszawskim Biurze Studiów PZInż kierowanym przez Edwarda Ludwika Habicha powstały prototypy samochodu luksusowego i sportowego 403 Lux‑Sport (ok.1936 r.) – wyposażone w zawieszenie niezależne oraz silnik V8 –, które nie weszły do produkcji z powodu wybuchu wojny. PZInż projektował również prototypowy pojazd terenowy 303 i ciężarowo‑autobusowe serie 703/713/723 .
Działalność PZInż była więc wszechstronna: obok samochodów cywilnych i ciężarowych produkowano motocykle Sokół, ciągniki artyleryjskie, lekkie czołgi 7TP, autobus Zawrat oraz samolotowe silniki licencyjne. Reorganizacja z 1933 r. podzieliła strukturę zakładu na obszary: F‑1 (Ursus, ciężarówki i silniki), F‑2 (Fiaty), F‑3 (silniki i armatury), F‑4 (odlewnia), F‑5 (stocznia), F‑6 (stacja obsługi).
We wrześniu 1939 fabryka została zbombardowana. W okresie okupacji maszyny i urządzenia zostały wywiezione lub zniszczone przez Niemców. Siedziby – między innymi fabryka przy Terespolskiej – ostatecznie zniknęły po powstaniu warszawskim. Po wojnie teren zajęły zakłady ZWUT, a później ARDO i inne przedsiębiorstwa, bez wznowienia produkcji motoryzacyjnej w miejscu pierwotnych zakładów PZInż.
Fotografia główna | Narodowe Archiwum Cyfrowe – „Neutralizowanie plam iperytowych przed bramą Państwowych Zakładów Inżynierii przy ul. Terespolskiej 36. W oddali z lewej młyn Michla przy ul. Objazdowej 2”
